Linh Van's garden

Nhiều năm trước, khi đọc Cố Thành, tôi lập tức yêu những câu thơ của ông: những câu thơ đẹp như đôi mắt của một đứa trẻ lần đầu tiên mở ra và nhìn ngắm thế giới. Những câu thơ thấm đẫm phong vị thiên nhiên, hoa cỏ, tuyết, bể cả, và bầu trời. Dẫu vậy, khi đọc về cuộc đời và cái chết của ông, tôi không khỏi rùng mình: ông dùng rìu chém chết vợ mình rồi tự sát, trong một cơn trầm cảm. Bao nhiêu lần trong những năm qua, thỉnh thoảng tôi vẫn tự hỏi tại sao người viết ra những câu thơ đẹp như vậy lại chọn một cái kết khốc liệt đến thế. Hôm nay, đọc lại thơ ông, tôi mới vỡ lẽ: ông đã giấu toàn bộ bi kịch và phần tăm tối nhất trong tâm hồn mình rất kỹ, dưới lớp vỏ nguỵ trang của ngôn từ và hình ảnh. Chừng như, đó mới là phần đáng kể nhất khi đọc ông.

Cùng là những thi sĩ của trường thơ Mông Lung, thế giới thơ Cố Thành là đối cực của thơ Bắc Đảo. Bên này tự nhiên, bên kia điêu luyện. Bên này trong trẻo, bên kia trầm tư. Nếu Bắc Đảo viết bằng cái nhìn và thủ pháp của một cao nhân đã thấu suốt cái thế giới phủ dày những tầng tầng lớp lớp này, Cố Thành lại viết bằng tâm thế của một hoàng tử bé rong ruổi ngang qua cõi trần gian. Thơ ông đượm màu, mùi, vị của cỏ hoa, núi đồi, sông suối. Đọc Cố Thành là để xuôi một chuyến tàu khứ hồi, trở về với phần thơ dại nhất trong tâm hồn mình. Ở đó, ta chẳng có tiền, nhưng có “một nhà kho/ để chứa những hạt hoa trong đó”. Ta ngắm “những đoá hoa nhỏ không tên”, thấy hồn mình “là một thành phố nhỏ”, và ước mong “vẽ buổi rạng đông/ vẽ giọt sương và những nụ cười thoáng hiện/ vẽ mọi cuộc tình/ non trẻ chưa từng biết khổ đau”. Tình yêu trong thơ Cố Thành hiện ra đầy trìu mến. Một thế giới vừa gần vừa xa, nhưng hơn hết là riêng tư và ấm áp. Ông viết không phải cho mọi người, mà để thủ thỉ với một người, và cũng là với mình: “hãy viết địa chỉ/ lên tuyết ướt trong tay/ hoặc hãy dựa vào vai anh/ khi ta đi qua mịt mù sương sớm”

Nhưng nếu chỉ có thế thì làm sao ta hiểu hết được điều gì đã xảy ra. Điều gì đã đưa ông đến với cái kết rùng rợn đó. Tôi không thể hình dung nổi một sát thủ sau gương mặt trẻ thơ kia. Một người giết chết một người vô tội khác và giết mình bằng rìu, phải, bằng rìu chứ không phải bằng thứ hung khí nào khác.

Một lần, đọc lại những câu thơ của ông, tôi lờ mờ nhận ra phần tăm tối ấy ẩn sâu dưới lớp vỏ non tươi của thiên nhiên hoa cỏ. Cố Thành nhìn vào thế giới bằng đôi mắt trẻ thơ, nhưng là của đứa trẻ đã sớm thấy cái hoang địa của lòng mình. Thơ ông, vì thế, là thứ nghịch lý giữa ấm và lạnh, sáng và tối, trong trẻo và u buồn. Chiều nào cũng đi đến cực điểm của nó. Dường như, chưa bao giờ ông hết cô đơn, kể cả khi thế giới của ông có hơn một người. Ông vừa thấy cái đẹp nhất của thiên nhiên, của con người, lại vừa nhìn vào đó như nhìn một tấm gương soi, để thấy đến tận cùng nỗi hoang vu trống trải trong hồn mình.

Ông nhìn sông, tự hỏi “sông từ đâu chảy đến”, để thấy “một chiếc đèn con dễ thương/ lặng lẽ đắm mình dưới dòng sông”. Đèn con đã chết kể cả khi nó dễ thương. Ông ngắm người đi bên cạnh để thấy cái gần trong cái xa và ngược lại “em/ lúc nhìn anh/ lúc nhìn mây/ anh cảm thấy/ em rất xa khi em nhìn anh/ em rất gần khi em nhìn mây”. Có vẻ chưa khi nào ông có toàn vẹn cho mình một thế giới tươi đẹp. Nó vừa quá đẹp lại vừa không có chỗ cho ông: “tôi vẫn ước mong/ ước mong/ nhưng không hiểu vì sao/ tôi chẳng có bút màu/ chưa có được phút giây rực rỡ/ tôi chỉ có mình tôi/ với ngón tay và nỗi khổ”. Cái ước mong, cái phút giây rực rỡ ấy, cùng lúc đi đôi với việc “chẳng có bút màu”, chỉ có mỗi mình ông với “ngón tay và nỗi khổ”. Ông yêu thơ bằng tất cả đắm say nhưng đồng thời cũng thấy rõ hơn ai hết: “nhà thơ, chẳng làm việc gì cả/ chẳng có lấy một con dao nhỏ/ chỉ là hộp đựng thức ăn rỗng không”. Thế giới này khắc nghiệt với ông bởi những thứ ông mong mỏi quá nhỏ bé, quá bình thường, nhưng luôn ngoài tầm với: “chẳng bao giờ tôi được mặc chiếc áo len đó/ vậy là tôi khóc/ vì chẳng bao giờ”. Và bởi thế, không ít lần ông đối diện với cái rỗng không của nhân sinh: “dạo bước mỏi chân/ em nói: anh đừng nhìn căn nhà trống ấy/ có thể nó không còn” Cái rỗng không ấy đến với ông không phải bởi ông mong cầu quá nhiều, mà bởi một nghịch lý rằng thứ ông mong cầu quá ít, chỉ là những cái đẹp nhỏ nhoi trong đời sống này. Thế giới luôn im tiếng với ông giữa sự đợi chờ dằng dặc: “mọi vật tĩnh lặng, không một âm thanh/ đợi chờ em đến”; “chiếc chìa khoá cũ trong tay/ anh gõ vào bức tường dày nhà em”. Ông đã gõ, thật chân thành, thật khiêm tốn, nhưng chẳng được đáp lại, bởi thế giới, bởi tình yêu là một bức tường dày, cho đến khi ông nhận ra cái đẹp “cuối cùng cũng chỉ là tro bụi thôi”.

Hơn một lần, Cố Thành đã linh cảm về sự ra đi của mình. Những câu thơ, theo đó, buồn bã hơn rất nhiều, dù ông nói với chúng ta rằng “tôi cũng chẳng buồn gì”. Một lần nữa, cái u ám khốc liệt được giấu kỹ dưới vẻ vô ưu. Ông nói về cái chết của mình, nói về nấm mồ của mình như kể về một cái giường ở giữa thiên nhiên: “trong khu rừng thông, bao ước vọng của tôi sẽ yên nghỉ/ ở dưới thấp, phía xa, biển cả trông như cái ao nhỏ/ và mặt trời ban trưa vẫn dõi theo từng bước tôi đi”.

Một người vừa thấy rõ cái đẹp của cuộc đời này, vừa thấy chính cái đẹp ấy không là trường cửu, và bởi thế hơn ai hết, ông là người mang đến cho chúng ta cùng lúc hai đối cực trong thơ: ở bề mặt là cái đẹp nhỏ nhoi như hoa nở trên tuyết, ở bên dưới là một thế giới trắng lạnh đến vô cùng. Một hoang địa của thi nhân.

“Một cuộc đời kết thúc, thế giới vẫn tiếp tục,

Tôi sẽ nằm dài ở nơi đây

Những người đã đi qua đó nói rằng nhiều cành lá rụng xuống

Những người đã đi qua đó nói rằng nhiều cành lá mọc lên.”

Tạm biệt ông. Không ai cùng lúc có thể viết những câu thơ đẹp và giết người ghê rợn như ông. Máu của người vợ tội nghiệp sẽ cùng ông bước qua cánh cửa, đến nơi mà ông mãi thuộc về. Ở đó không có chúc tụng không có giã từ, chỉ có kỷ niệm, giấc mơ, ngọn gió, và nước mắt, dĩ nhiên là không dành cho ông. Phần của ông là một khoảng lặng kéo dài, không dối lừa, không sáo rỗng. Tạm biệt ông. Tạm biệt.

“Hôm nay

Em và anh

Sẽ bước qua cánh cửa xưa cũ đó

Không câu chúc tụng

Không lời giã từ

Toàn những thứ sáo rỗng

Tốt nhất là lặng thinh.

Điều giấu kín không hề lừa dối

Ta hãy dành kỷ niệm cho tương lai

Như dành giấc mơ cho đêm tối

Ngọn gió cho cánh buồm

Nước mắt cho biển khơi.”

(*): toàn bộ các bản dịch thơ Cố Thành được trích từ trang của Thân Trọng Sơn: http://chimviet.free.fr/…/thantrongson_CoThanh_a.htm

Linh Văn