Linh Van's garden

Bạn có bao giờ nhớ lại những lần ai đó đến gặp bạn để xin một thứ gì, hay những lần bạn phải xin ai đó một thứ gì? Cũng như cách mà người ấy hay bạn cầu xin? Còn cách một nhà thơ để nhân vật trong bài thơ của mình cầu xin thì sao? Ở vị trí người đọc thơ, tôi không quan tâm lắm đến chuyện nhân vật trong bài thơ của anh ta xin thứ gì. Rất nhiều thứ tôi không có, mà có tôi cũng chưa chắc cho. Tôi quan tâm nhiều hơn đến lối anh ta xin. Nói đúng hơn là chiến lược thi pháp ẩn đằng sau lời cầu xin ấy.

Đọc thơ với tôi là đọc ít nhất hai lần. Lần đầu: thả lỏng, để lắng nghe và tận hưởng cảm giác trong người mình vang lên một cách trọn vẹn, như một trái tim còn có thể yêu và cảm động vì yêu. Những lần sau, đọc để cảnh giác. Phải, tôi dùng đúng từ đó, cảnh giác. Tôi luôn cảnh giác với ngôn ngữ của nhà thơ hơn của nhà tiểu thuyết. Đơn giản bởi kỹ thuật trong tiểu thuyết dễ thấy hơn trong thơ. Và bởi thế, những lần đọc sau, ta buộc phải đọc với cái đầu tỉnh táo của một kẻ đã đi qua ngây ngất yêu đương. Rốt cuộc có gì ẩn đằng sau thi pháp mỗi bài thơ, mà gợi nên những cảm giác khác lạ trong ta nhiều đến thế. Tôi không bàn chuyện hay dở. Tôi muốn nói về cảm giác và con đường đi tìm lời giải cho cảm giác của một độc giả.

Cảm giác của tôi khi lần đầu đọc bài thơ “Không gì hơn” của Huy Bảo khá mâu thuẫn. Một mặt, tôi thấy nó mè nheo. Mặt khác, tôi thấy nó mè nheo một cách chân thành. Mặt khác nữa, tôi thấy nó mè nheo một cách chân thành theo một lối thành thục, nhờ tác giả vận dụng kỹ thuật đúng nơi đúng chỗ, nhưng đúng chỗ nào thì tôi nhìn chưa rõ. Vậy thì, ta hãy lần nữa đọc lại bài thơ ấy.

***

-Không gì hơn –

Anh có thể chỉ ở đây
và không gì hơn

anh có thể chỉ ngắm những bông hoa
và không gì hơn

anh có thể chỉ để lại thư tay
và không gì hơn

xin em rơi dẫu một giọt nước mắt thôi
và không gì hơn

đôi lúc anh là bến tàu
nơi mà em đã đợi một phép lạ đôi lúc
anh là bậc thang là tay nắm cửa
đôi lúc anh là quần áo em phơi
vào buổi sáng và nắng tháng tư
hong khô tất thảy những ánh mắt
trước khi chúng kịp tìm thấy
điểm đến đôi lúc anh là những người lạ
đã lần mò cái bóng em dưới tấm gương
là bức tường là lưỡi dao lam hưởng dương
ba mươi phút đôi lúc anh ước
anh có tất cả những đồng xu vàng
đã được ném không vì bất cứ mục đích gì

hoặc cũng có
đôi lúc khác anh thấy
mình chạy xuyên qua màn tối
mà em đã phủ lên thành phố
của anh công viên của anh
cánh cửa anh chưa kịp mở bài thơ
anh chưa kịp kết đôi lúc khác
anh khóc nấc lên bằng từng giấc mơ
nguyên thủy buổi trưa về sự trống rỗng
của tuổi hai mươi mốt không ngậm
cái đinh đang rỉ sét nào trong cuống họng
đôi lúc khác anh nhẩm lại cái tên em cố tìm ra
sự trùng lặp bất tận bất tận bất tận

anh có thể trốn đi rất nhanh
khỏi tâm trí em khỏi lồng ngực em
khỏi sự túng quẫn mà mùa hè mang lại
khỏi các bố cục không hồi kết về tương lai
anh có thể trốn mà không cần con đường
không cần bản đồ không cần ánh trăng
chỉ lối không cần áo quần không cần khuôn mặt
không dấu vân tay không sự kiện phản kháng
không thi ca không biểu tình
không đốt quốc kỳ không tự thiêu tập thể
và rồi buổi tối đến cùng cơn thức thần bốn mươi độ
anh tự hỏi làm sao anh đã có thể sống mà không mang theo lời ru nào câu kinh nào điềm báo nào
anh tự hỏi em có đáp lại tiếng hét khi nó lịm dần dưới đáy giếng anh tự hỏi
ngày mai em có mở mắt dậy cùng thanh quản đã bị cắt vì không lẩy bẩy cầu xin lẩy bẩy anh xin thề xin thề xin thề

anh có thể chỉ ở đây
và không gì hơn

anh có thể đào chỉ một cái huyệt mộ
và không gì hơn

anh có thể chôn chỉ cái tên em
và không gì hơn

xin em rơi dẫu chỉ một giọt nước mắt thôi
và không gì hơn.

***

Tôi xin thề xin thề xin thề rằng tôi thấy nó mè nheo. Điều này tuyệt đối không liên quan đến tác giả mà liên quan đến cách của tôi khi tôi phải xin một điều gì đó. Chưa khi nào tôi xin quá nhiều lần. Hầu như, chỉ một lần. Nhưng trước khi xin ai đó cái gì, nếu thật lòng rất muốn có được thứ ấy hoặc buộc phải có thứ ấy thì đúng hơn, chẳng có gì tôi rất muốn, tôi luôn chuẩn bị sẵn cho người-cho một cái cớ. Một cái cớ nhẹ thôi nhưng khó lòng từ chối. Không cho tôi thì họ sẽ có lỗi với chính họ chứ không chỉ với tôi. Còn nếu không nghĩ ra được cái cớ hay ho xứng đáng nào, tôi kìm lại. Tôi giết ý nghĩ cầu xin của mình trước khi nó có cơ hội thành hiện thực.

Nhưng, Huy Bảo là một nhà thơ và nhân vật “anh” trong bài thơ này có khi còn là một nhà thơ nhiều lần hơn Huy Bảo. Anh ấy đã không chuẩn bị một cái cớ nào trước khi cầu xin, ngoài những chuyện bâng quơ. Anh “chỉ” ở đây “chỉ” ngắm những bông hoa “chỉ” để lại thư tay. Em có không thích thì cũng không có cái lý gì mà cản được. Rồi anh ập vào xin luôn không cần cớ. Và do đó, “không gì hơn” ngoài một giọt nước mắt.

Ngay từ bốn câu đầu, Huy Bảo đã sử dụng một thủ pháp thường dùng trong thơ anh: phép điệp. “Chỉ”: 3 lần. “Không gì hơn”: 4 lần. Dẫu vậy, đó mới chỉ là mào đầu. Anh còn sử dụng nó với một mật độ không thể dày hơn ở đoạn sau. “Là”: quá nhiều lần. “Không”: không đếm xuể. “Xin thề”: 3 lần mới đủ xin và đủ thề. “Bất tận”: 3 lần mới đủ bất và đủ tận. “Lẩy bẩy”: 2 lần mới đủ lẩy và đủ bẩy. Thật lòng, tôi không thấy thích những bài thơ lạm dụng phép điệp. Huống chi, ở đây nó quá nhiều.

Nhưng, một lần nữa phải “nhưng”, nhân vật trong bài thơ này xin theo lối riêng của anh ấy, không phải của tôi. Tôi từng thấy có người cầu xin như vậy ngoài đời rồi. Xin đồng nghĩa với lặp lại. Xin xin xin. Lặp lại lặp lại lặp lại. Xin lặp lại xin lặp lại xin lặp lại. Cho đến khi không còn gì có nghĩa ngoài cái gật đầu của người mà anh ta xin.

Xin thế phải gọi là xin chân thành hay xin không chân thành? Tôi cho là chân thành một cách có kỹ năng.

Và bởi thế, bạn hãy tưởng tượng rằng bốn câu thơ đầu, dù đã hơi mè nheo trong cảm giác của tôi, chúng vẫn rất nhẹ nhàng. Như đèn bật chậm trên sân khấu. Ba đoạn sau, khi đèn đã tỏ, mới là những đoạn khó có thể hình dung ra cái giới hạn của nó, và cả giới hạn trong cảm giác của tôi.

Kỹ thuật ở các đoạn ấy tập trung vào phép tràn dòng (enjambment), tạo cảm giác như tất cả chỉ còn là một câu, một cơn lũ cuốn phăng mọi thứ kể cả chính nó. Đây là năng lượng của một kẻ cầu xin bất chấp. Đã đến lúc anh ta nói gì đó anh ta còn không rõ. Và bởi thế, chiến lược sử dụng hình ảnh cũng không-gì-hơn ngoài những thứ chỉ có anh ta (ý tôi là anh trong bài thơ chứ không phải anh nhà thơ) mới dám làm, chẳng hạn như “ngậm đinh rỉ sét”. Anh ta làm được chứ tôi thì chịu.

Nhịp thơ, bị quyết định bởi phép lặp và phép tràn dòng, đã biến anh ta thành một vũ công đương đại đã uống xong thần dược và lên cơn thức thần bốn mươi độ, hoặc cũng có thể là tám mươi. Trong ánh sáng, những chuyển động cơ thể của anh ta khó lòng kiểm soát. Anh ta chỉ có một lần này để cầu xin, và cũng là để nhảy múa.

Cấu trúc bài thơ mới nhìn qua tưởng là tự do, là bản năng chi phối. Tôi cho là không. Anh ta nhảy múa đã xong nhưng vẫn còn sống chứ chưa gục hẳn trên sân khấu. Đèn tắt chậm. Bốn câu cuối, lần nữa lặp lại mô-típ bốn câu đầu như một cú khép màn. Phép lặp lần nữa tỏ ra có công dụng của nó, ở cấp độ câu chứ không chỉ là từ.

Màn khép rồi, tôi – người đọc cũng là khán giả mua vé đến xem một màn cầu xin – ngồi phía dưới. Ngó lên thấy sân khấu tối lại. Khán giả xung quanh nhiều người vỗ tay nhiều người khóc. Trong cơn ngẩn ngơ, tôi cố nhớ lại anh ta đã xin gì sau màn ảo thuật ngôn ngữ.

“xin em rơi dẫu chỉ một giọt nước mắt thôi/ và không gì hơn”

Chưa ai xin tôi rơi nước mắt, và từ trước tới nay tôi cũng chưa xin ai điều ấy. Tôi hơi bối rối không rõ phải làm sao. Hơn nữa, đụng đến nước mắt thì tôi hơi khó khăn. Giá anh ta xin nhiều hơn một giọt để tôi thấy tầm thường. Giá anh ta không xin gì để tôi thấy cao thượng.

Nhưng quyền cho đâu có thuộc về tôi. Tôi được mời đến xem một nhà thơ biểu diễn kỹ năng, để thấy rằng nhân vật mà anh ta tạo ra trong bài thơ vừa mè nheo, vừa mè nheo một cách chân thành, vừa mè nheo một cách chân thành theo một lối thành thục.

Dẫu vậy, tôi đang không rõ lần tới khi anh ta xuất hiện trở lại, phép điệp và tràn dòng kia còn có thể thuyết phục được tôi? Không lẽ anh ta lại xin tiếp một thứ gì đó khác?

Tôi rất dễ chán với mọi thứ. Nhưng lần nữa, tôi chán là việc của tôi.

Linh Văn